Çekin karşılıksız çıkması halinde ne yapılır? Karşılıksız çeki nasıl tahsil ederim? Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu

Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu, çekin ödeme aracı olarak güvenilirliğini koruma amacıyla düzenlenen bir suç tipidir. Türk hukuk sisteminde bu suç, 5941 sayılı Çek Kanunu'na göre düzenlenmiştir ve cezai yaptırımlarla sonuçlanabilmektedir. Bu makalede, çekte karşılıksız işlem yapılmasına sebebiyet verme suçunun tüm hukuki boyutları ele alınacak, suçun yasal unsurları, fail, şikayet hakkı, şikayet süresi, etkin pişmanlık, ceza miktarı gibi önemli noktalar detaylı bir şekilde açıklanacaktır. Ayrıca konuya ilişkin Yargıtay kararlarıyla uygulamaya dair örnekler de verilecektir.

1. Korunan Hukuksal Yarar

5941 sayılı Çek Kanunu’nun amacına bakıldığında, çekin toplumda güvenilir bir ödeme aracı olarak kalması en temel korunan hukuksal değerdir. Diğer bir hukuki değer ise çekin hamilinin malvarlığıdır. Kanun koyucu, karşılıksız çek düzenlenmesini engelleyerek hem ekonomik hayatı hem de bireylerin mali güvenliğini korumayı hedeflemiştir.

2. Suçun Yasal Unsurları

Suçun yasal unsurları, çeke ilişkin karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verilmesi ile oluşur. Suçun meydana gelebilmesi için birkaç şartın bir arada bulunması gerekir:

A. Çekin Kanuni İbraz Süresi İçinde Bankaya İbraz Edilmesi:

Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili hükümlerine göre çekin belirli bir ibraz süresi vardır. Eğer çek, bu süre içinde muhatap bankaya ibraz edilirse ve çek bedeli karşılanmazsa, karşılıksız çek suçunun ilk unsuru tamamlanmış olur. Çeklerin ibraz süreleri şunlardır:

• Aynı yer çeklerinde ibraz süresi on gündür.

• Farklı yer çeklerinde bu süre bir aydır.

• Uluslararası çeklerde ise, aynı kıtada ödenecek çekler için ibraz süresi bir ay, farklı kıtalarda ödenecek çekler için ise üç aydır.

B. Karşılıksızdır İşlemi Yapılması:

İbraz edilen çekin kısmen veya tamamen karşılıksız kalması gerekir. Muhatap banka, çekin karşılıksız olduğunu tespit ederse, "karşılıksızdır" işlemi yapar. Ancak, ibraz edilen çekte karşılıksız işlemi yapılmadıysa suç oluşmaz. Bankaların çek imzasını karşılaştırarak ödemeden kaçınmaları ve karşılıksız işlemi yapmamaları durumunda da suçun yasal unsurları oluşmaz.

3. Suçun Faili

Bu suçun faili, çekin karşılıksız çıkmasına sebebiyet veren kişidir. Kanun koyucu, suçun failini yalnızca çek hesabı sahibi veya tüzel kişilik adına çek keşide eden kişiler olarak belirlemiştir. Çek sahibi bir gerçek kişi ise çekin karşılıksız kalmasından doğan hukuki ve cezai sorumluluk ona aittir.

Tüzel kişilerde ise, şirketin mali işlerini yürüten yönetim organının üyeleri sorumlu tutulur. Bu kişiler, çekin karşılığını bankada bulundurmakla yükümlüdür. Şirketin yöneticisi değişse bile, çekin karşılıksız çıkmasından sorumlu olan kişi, çekin karşılıksız çıktığı tarihte yetkili olan kişidir.

4. Şikayet Hakkı

Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu şikayete tabi bir suçtur. Bu suçu şikayet edebilecek kişi, çekin hamili yani çeki elinde bulunduran kişidir. Yargıtay, karşılıksız çek nedeniyle şikayet hakkının yalnızca çeki bankaya ibraz eden kişiye değil, karşılıksız işlemi yapılan çekin meşru hamillerine de tanındığını kabul etmiştir.

5. Şikayet Süresi

Çekte karşılıksız işlemi yapıldığında, hamilin şikayet süresi, çekin bankaya ibraz edildiği tarihten itibaren başlar. Şikayet süresi üç aydır ve her hâlükârda fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde şikayet yapılmalıdır. Şikayet süresi geçtikten sonra yapılan şikayetler geçersiz sayılır.

6. Şikayetten Vazgeçmenin Sonuçları ve Etkin Pişmanlık

Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu ile ilgili olarak şikayetten vazgeçme, hükmün kesinleşmesine kadar mümkündür. Şikayetten vazgeçildiği takdirde mahkeme, davanın düşmesine karar verir.

Çek Kanunu, sanığın karşılıksız kalan çek bedelini faiziyle birlikte ödediği takdirde, etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanabileceğini ve davanın düşeceğini öngörmüştür. Bu durumda hüküm kesinleşmiş olsa bile mahkeme, hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verir.

7. Görevli ve Yetkili Mahkeme

Bu suç nedeniyle açılan davalarda görevli mahkeme, icra ceza mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise çekin bankaya ibraz edildiği, çek hesabının bulunduğu, hesap sahibinin veya şikayetçinin yerleşim yerindeki mahkemelerdir.

8. Ceza Miktarı

Çek Kanunu'nun 5. maddesi, karşılıksız çek nedeniyle şikayet üzerine fail hakkında binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmedileceğini belirtmektedir. Hükmedilecek adli para cezası, çek bedelinin karşılıksız kalan kısmından az olamaz. Ayrıca mahkeme, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına da hükmeder.

9. Kanun Yolları ve Süresi

İcra ceza mahkemelerinin verdiği kararlar, kanun yollarına tabidir. Koruma tedbiri olarak çek düzenleme yasağına ilişkin kararlara itiraz, kararın tebliğinden itibaren yedi gün içinde yapılmalıdır. Nihai kararlara karşı ise yedi gün içinde istinaf yoluna başvurulabilir.

10. Adli Para Cezasının Ödenmemesi

Adli para cezası ödenmediği takdirde, ceza hapis cezasına çevrilecektir. Bu durumda hapis cezası, adli para cezasının her 100 TL'si için bir gün olacak şekilde hesaplanır. Adli para cezasının taksitlendirilmesi mümkündür, ancak taksitlerden biri ödenmezse geri kalan ceza hapse çevrilir.

11. Dava ve Ceza Zamanaşımı

Karşılıksız çek suçu için dava zamanaşımı süresi sekiz yıl, ceza zamanaşımı süresi ise on yıldır. Eğer dava zamanaşımı süresi içinde yargılama sonuçlanmazsa, mahkeme davanın zamanaşımı nedeniyle düşmesine karar verir.

12. İnfaza İlişkin Son Düzenlemeler

Son yıllarda yapılan düzenlemelerle, karşılıksız çek suçundan mahkum olanlara, borçlarını taksitler halinde ödeme imkanı tanınmıştır. 25.03.2020 tarihli yasa ile getirilen geçici düzenlemeye göre, çek borcunun onda birini 30.06.2022 tarihine kadar ödeyen borçlular, geri kalan borcu 15 taksit halinde ödeyebilirler.

13. Şikayet Dilekçelerinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Şikayet dilekçesi hazırlanırken özellikle delillerin eksiksiz gösterilmesi önemlidir. Deliller arasında çekin aslı, banka kayıtları ve ticaret sicil kayıtları gibi belgeler mutlaka yer almalıdır. Aksi halde mahkeme, eksik delillerle yargılamayı sonuçlandırmak zorunda kalabilir.

14. Anayasa ve AİHS Yönünden Değerlendirme

Anayasa’nın 38. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 4 Nolu Protokolü, kimsenin sözleşmeden doğan borcunu yerine getirememesi nedeniyle özgürlüğünden alıkonulamayacağını hükme bağlamıştır. Bu çerçevede karşılıksız çek nedeniyle hapis cezası verilmesinin Anayasa’ya ve AİHS’e aykırılığı tartışılmaktadır. Ancak Anayasa Mahkemesi, 2017 yılında verdiği bir kararla, çekin kambiyo senedi olduğunu ve borç doğuran bağımsız bir havale niteliği taşıdığını belirterek, bu suçun Anayasa’ya aykırı olmadığına karar vermiştir.

Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçuna İlişkin Yargı Kararları

Karşılıksız çek keşide etme suçu, Türk hukuk sisteminde özellikle ticari hayatta güvenilirliği sağlamak amacıyla önemli bir yer tutmaktadır. 5941 sayılı Çek Kanunu, bu suçu ve ilgili cezai yaptırımları detaylı bir şekilde düzenlemiştir. Aşağıda, çekte karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçuna ilişkin Yargıtay ve Bölge Adliye Mahkemesi (BAM) kararları özetlenmiş ve incelenmiştir.

Karşılıksız Çek Keşide Etme (Düzenleme) Suçunda Şikayet Hakkı Kime Aittir?

Yargıtay 19. Ceza Dairesi 2018/3072 E., 2018/5874 K. Kararı:

Bu karar, karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet hakkının kime ait olduğu sorusuna önemli bir açıklık getirmiştir. Çek Kanunu'nun 5. maddesine göre bu suç, ancak çekin ibraz edildiği banka tarafından "karşılıksızdır" işlemi yapıldıktan sonra oluşur. Şikayet hakkı ise hamil olarak tanımlanan, çeki elinde bulunduran kişiye aittir. Karara göre, çeki bankaya ibraz eden hamilin yanı sıra, "karşılıksızdır" işlemi yapıldıktan sonra çekin meşru sahibi olan cirantalar da şikayet hakkına sahiptir.

Bu karar, ciranta veya çekin devredilmesi sonrası hamil sıfatını taşıyan kişilerin de bu suçtan şikayetçi olabileceğini belirtmektedir. Ancak, çek karşılıksız kaldıktan sonra şikayet hakkı devredilemez. Bu durumda, yalnızca çeki elinde bulunduran kişi (hamil) şikayetçi olabilir.

Çek Hesabının Bulunduğu Bankada Çekin Karşılığını Bulundurmakla Yükümlü Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyesi ile İlgili Karar

Yargıtay 19. Ceza Dairesi 2019/33988 E., 2019/147958 K. Kararı:

Bu karar, anonim şirketlerde yönetim kurulu üyelerinin cezai sorumluluğuna dair önemli bir içtihat oluşturmuştur. Karara göre, anonim şirket adına düzenlenen çeklerin karşılığını bankada bulundurmakla yükümlü olan kişiler, şirketin mali işlerinden sorumlu yönetim organı üyeleridir. Eğer yönetim kurulu üyesinin görevi sona ermişse, ancak bu durum ticaret siciline tescil edilmemişse, ilgili kişi hâlâ cezai sorumluluk altında olabilir.

Bu karar, tüzel kişiliklerde çek düzenlenmesi ve çekin karşılıksız kalması durumunda, şirket adına hareket eden kişilerin dikkat etmesi gereken yasal sorumlulukları ortaya koymaktadır.

Karşılıksız Çek Suçlarında Şikayet Hakkının Süresi

Antalya BAM 13. Ceza Dairesi 2020/712 E., 2020/318 K. Kararı:

Bu karar, şikayet süresine ilişkin önemli bir hukuki meseleyi ele almaktadır. 5941 sayılı Çek Kanunu'nun 5. maddesi atfıyla İcra ve İflas Kanunu’nun 347. maddesi, şikayet hakkının fiilin öğrenilmesinden itibaren üç ay, her hâlükârda bir yıl içinde yapılması gerektiğini düzenlemektedir. Bu davada, karşılıksızdır işlemi yapıldıktan sonra çekin kime ve ne zaman devredildiğinin belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Karşılıksız Çek İbraz Tarihinin Araştırılması ile İlgili Kararlar

Antalya BAM 13. Ceza Dairesi 2020/712 E., 2020/318 K. Kararı:

Bu kararda, çekin ibraz tarihinin şikayet süresi açısından önemi vurgulanmıştır. Karşılıksız çek işleminin yapıldığı tarihin doğru şekilde tespit edilmesi gerektiği, aksi halde hukuka aykırı kararlar verilebileceği belirtilmiştir.

İstanbul BAM 15. Ceza Dairesi 2017/2320 E., 2017/1865 K. Kararı:

Çekte karşılıksızdır işlemi sonrası çekin yeniden el değiştirmesi durumunda, şikayet hakkının bu işlemi öğrendiği tarihten itibaren kullanılabileceği belirtilmiştir. Karara göre, cirantanın çeki devraldığı tarih önemli olup, şikayet hakkı bu tarihten itibaren başlamaktadır.

Tüzel Kişilere Tedbiren Çek Düzenleme Yasağı Uygulaması

Antalya BAM 10. Ceza Dairesi 2020/3285 E., 2021/82 K. ve 2020/2053 E., 2020/3584 K. Kararları:

Bu kararlarda, tüzel kişiler hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı tedbirinin uygulanması gerektiği vurgulanmıştır. Karara göre, şirket çeki olması durumunda, çek düzenleyen kişiyle birlikte tüzel kişiliğe de tedbir uygulanması gerektiği ifade edilmiştir. Bu kararlar, çek düzenleme yasağının yalnızca gerçek kişilerle sınırlı olmayıp, tüzel kişilere de uygulanabileceğini göstermektedir.

Usulüne Uygun Tebligat Yapılmadan Karar Verilmesi ve Şikayet Dilekçesinde Bulunmayan Kişiler Hakkında Tedbir Kararı Verilmesi

İstanbul BAM 15. Ceza Dairesi 2020/5945 E., 2021/3316 K. Kararı:

Bu kararda, sanığa usulüne uygun tebligat yapılmadan karar verilmesinin usul hatası olduğu belirtilmiştir. Ayrıca, şikayet dilekçesinde ismi belirtilmeyen şirket yöneticilerine karşı tedbir kararı verilemeyeceği ifade edilmiştir. Bu karar, usul ve esas bakımından mahkemelerin dikkat etmesi gereken noktaları vurgulamaktadır.

İcra ve İflas Kanunu’nun 351. Maddesi Gereği Delillerle Bağlı Olma İlkesi

İstanbul BAM 14. Ceza Dairesi 2019/1432 E., 2019/3176 K. Kararı:

Bu karar, İcra ve İflas Kanunu’nun 351. maddesi gereği, şikayetçinin dilekçede gösterdiği delillerle bağlı olduğunu ve bu delillerin dışında hüküm kurulamayacağını belirtmiştir. Şikayet dilekçesinde gösterilmeyen çekler üzerinden karar verilmesi usul hatası olarak kabul edilmiştir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Karşılıksız Çek Nedir?

Karşılıksız çek, bir kişinin çek düzenlediği bankadaki hesabında, çek tutarını karşılayacak kadar para bulunmaması durumunda ortaya çıkan bir durumdur. Çekin tahsil edilmek üzere bankaya ibraz edilmesi sonucunda, hesapta yeterli para yoksa çek "karşılıksız" kabul edilir ve bu durumda banka çek bedelini ödeyemez. Çekin karşılıksız çıkması, hem ticari hayatta hem de hukuki süreçlerde ciddi sonuçlar doğurur.

Karşılıksız Çekten Kim Sorumludur?

Karşılıksız çek düzenleme suçunun sorumlusu, çeki düzenleyen kişidir. Çek hesabı sahibi, çekin karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür. 5941 sayılı Çek Kanunu’na göre, çek hesabı sahibi olan gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek için başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Bu yüzden, çekin sorumluluğu tamamen çek düzenleyen kişiye aittir. Eğer çek tüzel bir kişi adına düzenlenmişse, tüzel kişiyi temsilen çek düzenleyen yetkili kişi de sorumluluk taşır.

Bankalar Karşılıksız Çekin Ne Kadarını Öder?

Bankalar, karşılıksız çıkan çekler için belirli bir tutarı ödemekle yükümlüdür. 31 Ocak 2024 itibariyle, bankaların karşılıksız çeklerde ödemek zorunda olduğu tutar, her bir çek yaprağı için 9.270 Türk Lirası olarak belirlenmiştir. 2010/2 sayılı Tebliğden önce bastırılan çekler içinse bu tutar 8.650 TL’dir. Yani, banka sadece bu tutara kadar ödeme yapar, geri kalan tutar ise çek sahibinin ödeme yükümlülüğündedir.

Karşılıksız Çek Cezası Nedir?

Karşılıksız çek keşide etme (düzenleme) suçu için öngörülen ceza, adli para cezasıdır. Adli para cezası ödenmezse, bu ceza doğrudan hapis cezasına çevrilir. Çek Kanunu’nun 5. maddesine göre, her bir çek için 1.500 güne kadar adli para cezası verilebilir. Eğer bu para cezası ödenmezse, hapis cezası uygulanır. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı da cezai yaptırımlar arasında yer alır.

Karşılıksız Çek Bedeli Nasıl Tahsil Edilir?

Bir çekin tahsili için çeki elinde bulunduran kişi (hamil), çekin bankaya ibraz edilmesiyle çek bedelini talep edebilir. Eğer çekin karşılığı bankada yoksa, yani çek karşılıksız çıkarsa, çek tahsil edilemez. Çekin karşılıksız olduğu bankadan öğrenilir ve bu durumda çeki düzenleyen kişiye karşı icra takibi başlatılabilir. Çek sahibi, borcunu ödemezse haciz işlemi devreye girer.

Karşılıksız Çekin Tahsil Edilememesi Durumunda Ne Olur?

Çek karşılıksız kaldığında, alacaklı olan kişi icra takibi başlatabilir. Çek sahibi, çekin karşılığını ödeyemediği takdirde, hakkında haciz işlemi uygulanabilir. Ayrıca, karşılıksız çek düzenleyen kişi adli para cezasına çarptırılabilir ve bu ceza ödenmediğinde hapis cezasına çevrilebilir.

Karşılıksız Çek Cezası Nasıl Düşer?

7226 Sayılı Kanun, karşılıksız çek düzenleme suçunun cezasının infazını durdurmayı ve alacaklıya olan borcun belirli bir süre içerisinde taksitlerle ödenmesi halinde cezanın bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasını sağlamaktadır. Eğer borç belirlenen taksitlerle ödenirse, çek sahibi ceza almaktan kurtulabilir.

Karşılıksız Çek Yazdırma Süresi Kaç Gündür?

Bir çek, düzenlendiği tarihten itibaren 10 gün içinde bankaya ibraz edilmelidir. Bu süre içinde ibraz edilmeyen çeklerde kambiyo yoluyla takip yapılamaz. Alacaklı, genel hükümler çerçevesinde icra dairesine başvurarak hak talebinde bulunabilir.

Karşılıksız Çekin Ciro Edilmesi

Karşılıksız çek, ciro edilebilir ve ciro eden kişi de çekteki sorumluluğunu üstlenir. Çek “emre yazılı” olarak düzenlenmişse, ciro ve zilyetliğin geçirilmesiyle devredilebilir. Ancak, alacağın temlikiyle devredilen bir çek, karşılıksız olduğunda ciro eden kişi de sorumluluk taşıyabilir.

Karşılıksız Çek Ödenir mi?

Çekin karşılıksız çıkması durumunda, banka sorumluluk sınırları dahilinde belirli bir tutarı öder. Geri kalan tutarın tahsil edilmesi için çeki düzenleyen kişiye karşı icra takibi başlatılır.

Çekin Arkasının Yazılması Ne Anlama Gelir?

Çekin arkasının yazılması, çekin ciro edilmesi anlamına gelir. Çeki ciro eden kişi, çeki devretmekte ve alacak hakkını yeni hamiline teslim etmektedir. Ciro edilen çekler, kambiyo senetleri hükümlerine göre devredilebilir ve hamil, çekten doğan alacak hakkını devralmış olur.

Çekin Karşılıksız Çıkması Halinde Ne Yapılmalı?

Karşılıksız çıkan bir çekle karşılaşıldığında, ilk yapılması gereken şey icra takibi başlatmaktır. İcra takibiyle birlikte çek sahibi borcunu ödemezse haciz işlemleri uygulanabilir. Çeki elinde bulunduran kişi, alacak hakkını koruma altına almak için ödeme emri çıkarabilir. Çek sahibi ödeme yapmazsa, cezai yaptırımlar devreye girebilir.

Karşılıksız Çek Suçunda Sanık Kimdir?

Karşılıksız çek suçunda, çekin karşılığını bulundurmakla yükümlü olan kişi sanıktır. Tüzel kişilerde ise bu sorumluluk, genellikle mali işlerden sorumlu yönetim organı üyelerine aittir. Yönetim organı belirlenmemişse, tüzel kişiyi temsil eden gerçek kişiler sorumlu tutulabilir.

Ödenmeyen Çek Kaç Yılda Zamanaşımına Uğrar?

Karşılıksız çek için hamilin, cirantalar ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakkı, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Bu süre içinde çekle ilgili yasal işlemler başlatılmazsa, alacak hakkı sona erer.